مقدمه
از منظر قانونی، اقتصادی یا تجاری، اصطلاحات مختلفی وجود دارد که از مفهوم نامشهود (intangible) پیروی می‌کنند مانند دارایی های نامشهود، ارزش نامشهود، سرمایه فکری و مالکیت فکری. همگی این اصطلاحات یا به صورت تخصصی به بررسی حوزه مشخصی از نامشهودها می‌پردازند یا صرفا برای کسب دید کلی از نامشهودها مورد استفاده قرار می‌گیرند. در این مقاله قصد داریم مروری بر تعاریف دارایی‌های نامشهود داشته باشیم و با انواع این دارایی‌ها و اهمیتی که برای کسب و کار ما دارند آشنا شویم.
دارایی‌های نامشهود؛ آیا از گنج کسب و کارتان اطلاعی دارید؟
موضوع دارایی‌های نامشهود (intangible assets) در طی سالیان اخیر همواره یکی از موضوعات بحث برانگیز محققان و کارشناسان اقتصادی بوده است. امروزه اهمیت دارایی‌های نامشهود هم برای بنگاه‌های قتصادی و هم برای واحدهای تجاری افزایش یافته است. دارایی‌های نامشهود بیانگر تمامی دارایی‌هایی است که در ترازنامه لحاظ نمی‌شوند، با این حال منبعی برای خلق ارزش محسوب شده که منجر به مزیت رقابتی پایدار می شوند.
بخش قابل توجه و فزاینده‌ای از دارایی‌های شرکت را دارایی‌های نامشهود تشکیل می‌دهد. در اقتصاد دانش محور، به دانش و دارایی‌های نامشهود به عنوان عامل اصلی تولید ثروت در مقایسه با سایر دارایی‌های مشهود و فیزیکی، جایگاه مهم‌تری اختصاص می‌یابد. در بازارهای رقابتی کنونی که هدف سازمان ها، کسب سهم بیشتر بازار با ایجاد مزیت‌های رقابتی است، موفقیت یک سازمان در گروی به‌کارگیری و مددیریت عنصر دانش و دارایی‌های نامشهود در تمامی ابعاد سازمانی است.
علاوه بر این، افزایش شکاف بین ارزش واقعی و دفتری شرکت‌ها، توجه پژوهشگران را برای توضیح ارزش نامشهود جلب کرده است. ارزشی که از آن با نام دارایی نامشهود نام برده می‌شود و در تمامی ابعاد سازمان همچون یک پیکره‌ی دانش حضور دارد اما نادیده گرفته می‌شود.
براساس پژوهش‌های انجام شده بین 500 شرکت تایوانی، نسبت ارزش بازار (واقعی) شرکت‌ها به ارزش دفتری آن‌ها به تدریج از 1 تا بیشتر از 5 برابر بین سال های 1997 تا 2001 افزایش یافته است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد حدود 80 درصد ارزش بازار شرکت‌ها در گزارش‌های مالی آن‌ها منعکس نشده است. در سال 1982، از هر صد دلار سرمایه‌گذاری در سهام شرکت‌های تولیدی، 62 درصد از این سرمایه صرف دارایی‌های مشهود می‌شد و دارایی‌های مشهود سهم عظیمی از ارزش بازار شرکت‌ها را در بر می‌گرفت.
اما در سال 1999، این عدد به 16 درصد رسید. یعنی حدود 84 درصد ارزش دارایی شرکت‌ها را دارایی‌های نامشهود تشکیل می‌داد. این افزایش نسبت دارایی‌های نامشهود به کل ارزش بازار شرکت‌ها، اهمیت توجه به این دارایی را نشان می‌دهد.
دارایی نامشهود چیست؟
تا کنون طیف گسترده‌ای از تعاریف و طبقه‌بندی‌ها برای درک بهتر دارایی های نامشهود، آشنایی با روش‌های اندازه‌گیری قابل اعتماد و شفاف‌سازی ارتباط بین سرمایه‌گذاران و مالکان و مدیریت این ارتباط ارائه شده است. با این حال تعریف دقیق و مشخصی که مورد توافق همه اقتصاددانان و حسابداران باشد وجود ندارد و حتی در بین کارشناسان اقتصادی، برخی معتقدند که دارایی‌های نامشهود هنوز ناشناخته‌تر از آن هستند که بتوان تعریف درستی برایشان ارائه داد.
می‌توان گفت جامع‌ترین تعریف از دارایی نامشهود توسط استاندارد حسابداری بین‌المللی شماره 38 ارائه شده است. طبق این تعریف، دارایی نامشهود یک دارایی غیرپولی و قابل شناسایی است که وجود فیزیکی ندارد و برای استفاده در تولید یا عرضه کالا و خدمات و اجاره به سایرین و یا برای سایر مقاصد اداری نگهداری می‌شود.
تعاریفی دیگر از دارایی نامشهود
تعاریف دیگری نیز از دارایی نامشهود در مقالات گوناگون منتشر شده است که در ادامه برخی را بررسی خواهیم کرد. در یکی از تعاریف، دارایی نامشهود، مواد فکری مانند دانش، اطلاعات و تجربه هستند که باعث تولید ثروت می‌شوند.
در تعریفی دیگر، دارایی نامشهود حاصل تفاضل قیمت یک شرکت و مجموع قیمت دارایی‌های مشهود آن شرکت است. دارایی نامشهود قابلیت پویای یک بنگاه حاصل از عوامل اساسی و منابع دانش شامل ساختار سازمان، مهارت‌های تخصصی کارمندان، نیروی مایل به مرکز تخصصی استخدام، قابلیت نوآوری تحقیق و توسعه، حجم مشتری، نام تجاری و سهم بازار است.
دارایی‌های نامشهود چه ویژگی‌هایی دارند؟
با بررسی تعاریفی دارایی‌های نامشهود، می‌توان 2 ویژگی مهم را برای این نوع از دارایی‌ها نام برد.
- ماهیت غیرعینی؛ دارايي‌هاي نامشهود با تكیه بر ماهيت غيرعيني و غيرپولي آن تعريف مي‌شود. بدین ترتيب اقلامي از قبيل حساب‌هاي دريافتني در زمره اين دارايي‌ها قرار نمي‌گيرد.
- قابلیت تشخیص؛ طبق تعريف ، دارايي نامشهود قابل تشخيص است. يعني مي‌توان آن را از سرقفلي واحد تجاري متمايز كرد.
انواع دارایی های نامشهود
بر اساس مطالعات انجام شده می‌توان دارایی‌های نامشهود را به 3 دسته ذیل تقسیم کرد:
- آن دسته از دارایی‌های نامشهود که شرکت به طور شفاف دارای حق مالکیت آن‌ها بوده و دارای بازار خرید و فروش می‌باشند. در این دسته، 2 نمونه از دارایی‌های نامشهود را می‌توان تفکیک کرد:
- دارایی‌هایی از قبیل کپی‌رایت، نام تجاری و حق اختراع.
- قراردادهای تجاری، لیسانس و پایگاه داده.
- دارایی‌های نامشهودی که تحت کنترل شرکت هستند اما تعریف درستی از آن‌ها در دسترس نیست و ممکن است حق مالکیت قانونی برای آن‌ها وجود نداشته باشد. همچنین برای آن‌ها یا بازاری وجود ندارد و یا دارای بازاری غیرفعال و ضعیف هستند. مثال‌هایی از این قبیل دارایی‌ها شامل مخارج تحقیق و توسعه، اعتبار تجاری، سیستم‌های مدیریت اموال و فرآیندهای تجاری است.
- دارایی‌های نامشهودی که شرکت کنترل کمی بر آن‌ها دارد و بازار فعال برای آن وجود ندارد. این دارایی‌ها به نیروی انسانی شرکت مربوط می‌باشند مانند دارایی‌های سرمایه انسانی، دارایی‌های سازمان یافته و سرمایه فکری.
چه عواملی بر دارایی‌های نامشهود سازمان تأثیر می‌گذاری؟
این عوامل را می‌توان به 5 بخش ذیل تقسیم کرد که عبارتند از:
- سرمایه نامشهود؛ شامل عواملی مانند سرمایه‌گذاری بر تحقیق و توسعه و یا هزینه تبلیغات
- ساختار مالکیت شرکت و سهامداران
- شاخصه‌های شرکتی؛ مانند افزایش فروش، سود سهام، تنوع محصولات، صادرات، سن شرکت و غیره
- شاخصه‌های صنعتی؛ درجه تمرکز صنعت و متغیرهای تشکیل‌دهنده‌ی صنعت مربوطه
- واکنش تحلیل‌گران و خریداران؛ عواملی مانند سهم بازار و تعداد تحلیل‌گرانی که شرکت‌را مورد تجزیه و تحلیل قرارداده‌اند
ضرورت شناسایی دارایی‌های نامشهود
شناسایی دارایی‌های نامشهود در سازمان به دو دلیل عمده ضرورت دارد. نخستین دلیل این است که اگر سازمانی بتواند سرمایه‌های انسانی مانند مهارت و دانش اطلاعات کارکنان خود را با سرمایه‌های اطلاعاتی مانند نظام اطلاعاتی مدیریت منابع انسانی و سرمایه‌های سازمانی مانند کار تیمی و فرهنگ سازمانی همسو کند، موفق به خلق یک مزیت رقابتی خواهد شد که به راحتی توسط رقبا قابل تقلید نیست.
دلیل دیگر این است که برای اطمینان از اعمال مدیریت مناسب بر سرمایه نامشهود و تسهیل اثربخشی سازمانی، نیاز به شناسایی دارایی نامشهود احساس می‌شود.
یکی از معضلات مدیریت دارایی‌های نامشهود، عدم توانایی مدیریت در شناسایی این دارایی‌هاست. به گفته‌ی بسیاری از نظریه‌پردازان این حوزه، وقتی که سازمان‌ها قادر به شناسایی و تشخیص اهمیت دارایی‌های نامشهود نباشند، به ناچار قادر به مدیریت آن‌ها نیز نخواهد بود. تیم ارزش‌گذاری شبکه نوآوری آرمانی برای کمک به شناسایی ،ثبت و مدیریت دارایی‌های نامشهود کسب و کارتان در کنار شما هستند.
جهت کشب مشاوره درباره ارزش گزاری دارایی نامشهود با تیم حرفه ای شبکه نو آوری آرمانی در ارتباط باشید.
منابع
استاندارد حسابداری شماره 17
عوامل موثر بر دارایی‌های نامشهود و بررسی نقش آن‌ها در اقتصاد دانش بنیان (مطالعه موردی: شرکت‌های بورسی ایران)
شناسایی و اولویت بندی مولفه های دارایی های نامشهود سازمانی
تأثیر سرمایه گذاری در دارایی نامشهود در توضیح دهندگی تأثیر سلامت مالی و مشکلات نمایندگی در ارزش بازار شرکت
Intangible assets – insights from a literature review
